Zdzisław Dyląg
To, że techniczna aktywność człowieka ma wpływ na przyrodę, nie jest odkryciem pierwszego dwudziestolecia XX w. Tego rodzaju spostrzeżenia miały miejsce nawet w starożytnej Grecji i Rzymie. Już w okresie Średniowiecza i Renesansu zdarzały się zakazy, mające na celu ochronę tego, co dziś nazywamy środowiskiem.
Nazwa ekologia dla jednej z gałęzi nauk biologicznych została wprowadzona w 1869 r. przez Ernesta Haeckla. Jej źródłosłowem są greckie wyrazy oikos (dom, środowisko) i logos (słowo, nauka) i zdefiniowana jako "badanie oddziaływań pomiędzy organizmami a ich otoczeniem-środowiskiem, zarówno ożywionym jak i nieożywionym". Była to definicja bardzo pojemna obejmująca zakres badań wielu dyscyplin naukowych. W związku z tym z biegiem czasu kolejne nazwy i definicje bardziej precyzyjnie określały powstające w tej dziedzinie obszary zainteresowań. Można tu przytoczyć następujące przykłady: "nauka badająca rośliny i zwierzęta pod względem ich zwyczajów i relacji ze środowiskiem"; "nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody"; "nauka o liczebności i rozmieszczeniu organizmów"; "ekologia populacji" (demekologia) zajmująca się badaniem zależności między osobnikami tego samego gatunku; natomiast oddziaływania różnych gatunków zamieszkujących to samo środowisko bada "ekologia biocenozy" (biocenologia); "ekologia behawioralna" zajmuje się głównie socjalnymi i zbiorowymi zachowaniami osobników jako mającymi zasadniczy wpływ na nasze przeżycie oraz sukces rozrodczy; "ekologia ewolucyjna" próbuje wyjaśnić w jaki sposób proces doboru naturalnego kształtuje organizmy tworzące wielogatunkowe zgrupowania korzystające ze wspólnej puli zasobów środowiska".
Ekologię można podzielić (ogólnie) na 3 dziedziny:
1) autekologia (in. autoekologia), nauka o wymaganiach poszczególnych organizmów względem poszczególnych czynników ekologicznych,
2) synekologia, badanie wzajemnych relacji grup organizmów,
3) badanie ekosystemów.
Spośród bardziej szerokich definicji terminu ekologia można przytoczyć następujące:
W miarę rozwoju ekologii bywają rozróżniane jeszcze bardziej wyspecjalizowane jej gałęzie:
Dla podkreślenia praktycznego znaczenia działalności proekologicznej bywa używany termin ekologia stosowana. Pojawił się nawet samodzielny nurt filozoficzny nazwany ekofilozofią, który zajmuje się ekologią z filozoficznego punktu widzenia. Nową dziedziną jest inżynieria ekologiczna, określana jako działalność naukowa i techniczna, dostosowująca oraz tworząca warunki niezbędne do życia człowieka, roślin i zwierząt. Następnie – ekocybernetyka (cybernetyka ekologiczna) zajmująca się modelowaniem systemów ekologicznych. Powstaje etyka ekologii, ponieważ bez motywacji etycznej współczesny człowiek nie zechce zrozumieć problemów ekologii i im sprostać. Nawet z dwóch programów ONZ dotyczących prokreacji, jeden jest oceniany jako pro- a drugi jako anty-ekologiczny. Próba usystematyzowania i przedstawienia powiązań różnych gałęzi ekologii pokazana jest na rysunku 1.
Przykładem ekologii bezpośrednio związanej z budownictwem jest ekologia akustyczna, zajmująca się dźwiękowym otoczeniem człowieka.
Główną zasadą ekologii jest jedność organizmu ze środowiskiem. W dzisiejszej postaci jest nauką młodą wywodzącą się z wielu różnych dyscyplin biologicznych. Z upływem czasu rośnie świadomość ekologiczna wielu środowisk. Podobnie jak problem konsumizmu, niepokój budzi ściśle z nim związana kwestia ekologiczna rozumiana łącznie jako zagrożenie i ochrona środowiska. Znaczący rozwój ekologii przypada na drugą połowę XX w. (a liczby dotyczących jej publikacji – na koniec XX w.) i jest wynikiem m.in. gwałtownego pogorszenia się w tym czasie stanu środowiska człowieka. W związku z tym termin ekologia niecałkiem słusznie traktowany jest ostatnio jako synonim ochrony środowiska. Tymczasem dla specjalistów ochrony i kształtowania środowiska ekologia jako nauka podstawowa powinna być tym czym np. fizyka dla inżynierów. Znajomość praw fizyki jest niezbędna przy budowie domów, mostów i dróg, a znajomość praw ekologii – przy restauracji zdegradowanego środowiska oraz ochronie i kształtowaniu naturalnego otoczenia człowieka.
Współczesnym "Manifestem ekologicznym" można nazwać Klagenfurcką deklarację efektywności, ogłoszoną w Austrii 31.07.1999 r., której zasadnicze fragmenty przytoczymy:
Ekoefektywność rozwiązuje problemy. Ekologiczny stan świata wymaga zmniejszenia zużycia zasobów naturalnych o co najmniej połowę. Jednocześnie podwoją się oczekiwania co do jakości życia. Czterokrotny wzrost wydajności zasobów mógłby wypełnić lukę między ekologicznie koniecznym a ekonomicznie możliwym.
Inżynierowie i menedżerowie przemysłowi są zobowiązani sięgnąć do licznych i fascynujących możliwości ekoefektywności. Inwestorzy, banki i politycy stoją przed zadaniem zapoznania się z nową falą technicznego postępu i przyczynienia się do jej wdrażania.
Użytkownicy, dziennikarze i znowu politycy powinni wnieść swój wkład w tworzenie odpowiedniego rynku, upowszechnienie problematyki wzrostu ogólnej akceptacji dla nowych technik.
Gospodarka i polityka powinny współdziałać na arenie krajowej jak i międzynarodowej w korygowaniu i stwarzaniu nowych ram dla rentowności na szeroką skalę, nowych technologii ekoefektywności, grających decydującą rolę w zdrowiu ekologicznym jak i socjalnym. Subwencjonowanie zużywania zasobów naturalnych musi się skończyć. Użytkowanie natury musi mieć swoją cenę czy to w formie negocjowanych licencji czy też ekologicznie zorientowanego podatku. Tylko ekoefektywne produkty i usługi są w stanie zabezpieczyć trwałe miejsca pracy i zapewnić dobrobyt. Ekoefektywność wskazuje drogę do zrównoważonej przyszłości. Celem długoplanowym jest utrzymanie tego kierunku. …
Dla dobra środowiska ekologia postuluje m.in. zasady zrównoważonego rozwoju. Pojęcie zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do budownictwa ma bardzo szeroki zakres, dotyczy bowiem nie tylko wpływu samych obiektów budowlanych na środowisko naturalne, lecz także elementów, z których powstaje dany obiekt. Dotyczy również całych układów urbanistycznych i komunikacyjnych, których rozwiązanie decyduje zarówno o jakości środowiska człowieka, jak i środowiska naturalnego. Rozwój zrównoważony w skali globu może zapewnić tylko "wielka polityka". Od niej zależy: opanowanie dziur ozonowych, efektu cieplarnianego, skażenia mórz i wielkich rzek, skażeń powietrza i gleby, odwrócenie procesów stepowienia.
Do podstawowej terminologii ekologicznej należą określenia o zwyczajowo przyjętym znaczeniu potocznym:
Zastosowania
Należy zauważyć, że obiekty budowlane (budynki, drogi, mosty, zapory, tunele) są najbardziej praco- i energochłonnymi wytworami ludzkiej działalności i "żyją" (oddziaływując źle lub dobrze) dłużej niż inne. Konieczność zachowania równowagi pomiędzy stopniem odnawialności zasobów naturalnych a ich zużyciem przez człowieka jest jednym z podstawowych nakazów w całej gospodarce – w tym również w budownictwie, które jest jednym z głównych eksploatatorów środowiska naturalnego. Ograniczając się do budownictwa i urbanistyki w dziedzinie realizowania zrównoważonego (ekologicznego) rozwoju należy wymienić sprawy:
Literatura
BANASZAK J., WIŚNIEWSKI H.: Podstawy ekologii. Wyd. Uczeln. WSP, Bydgoszcz 1999, ss. 630
BEGEMANN W., SCHIECHTL H.M.: Inżynieria ekologiczna w budownictwie wodnym i ziemnym. Arkady, Warszawa 1999, ss. 199
BORYS T. red. pr. zb.: Wskaźniki ekorozwoju. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999, ss. 275
BRYTANICA. Edycja Polska. Kurposz, Poznań 1997-2000
BUSZKO H.: Ekofilozofia (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 105-112
CZEMPLIK A.: Ochrona środowiska w zarządzaniu procesem budowlanym (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Inter-dyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 289-294
DODATEK do mies. ekolog.-gospodarcz. Ekoprofit nr 12/1999, ss. 39
ENGEL Z.: Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem. PWN, Warszawa 1993, ss. 485
FRANTA A.: Ekologia a rozwój zrównoważony (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 123-132
GîRKA K., POSKROBKO B., RADECKI W.: Ochrona środowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne, wyd. 3. Polskie Wyd. Ekonom., Warszawa 1998, ss. 325
HARASIMOWICZ S., BACIOR S.: Wpływ jakości gruntów rolnych na utratę ich wartości powodowaną budową i szkodliwym oddziaływaniem autostrady (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 237244
KOMPUTEROWY słownik języka polskiego. PWN. Warszawa 1998
KOSTUCH R.: Kształtowanie środowisk przyrodniczych na terenach zurbanizowanych (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 133-143
KUźNICKA B. red. pr. zb.: Ekologia człowieka – Historia i współczesność. Inst. Hist. Nauki PAN, Warszawa 1995, ss. 212
LE PETIT LAROUSSE. Larousse, Paris 1994
LISICKA H., MACEK I., RADECKI W.: Leksykon ochrony środowiska. Prawo i polityka. Tow. Nauk. Praw. Ochr. Środow. Wrocław 1999, ss. 239
ŁUBKOWSKA J., KOWALEWSKI W.: Zagrożenie środowiska mieszkalnego czynnikami chemicznymi (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 193-205,
McKAL K.: Koncepcja efektywnego działania proekologicznego w budownictwie na przykładzie Austrii (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 145-149
MIERZWIÁSKI A.: 1000 słów o ekologii i ochronie środowiska. Bellona, Warszawa 1991, ss.293 (stąd zaczerpnięto rysunek)
NOWA Encyklopedia Powszechna. PWN, Warszawa 1995-1999
POPULARNA Encyklopedia Powszechna. Foga, Kraków 1994-1998
RADECKI W.: Ochrona środowiska w nowym ustroju administracji publicznej. Problemy ekologii nr 4/1999, s. 115-120
RICHTLING A., SOLON J.: Ekologia krajobrazu, wyd. 3. PWN, Warszawa 1998, ss. 319
RUNKIEWICZ L.: Ograniczanie negatywnych wpływów wyrobów budowlanych na warunki środowiska (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 41-57
SAS MICUÁ A.: Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych jako przejaw realizacji zadań administracji państwowej w kształtowaniu wpływu budownictwa na środowisko (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 9-12
SIEMIÁSKI M.: Fizyka zagrożeń środowiska. PWN, Warszawa 1994, ss. 224
STAWICKA-WAŁKOWSKA M.: Doświadczenia japońskie we wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju w budownictwie (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 113-121
STRZAŁKO J., MOSSOR-PIETRASZEWSKA T. redaktorzy pr. zb.: Kompendium Wiedzy o ekologii. PWN, Poznań 1999, ss. 549
ŚLEZIAK Cz.: Jakie instrumenty finansowania ochrony środowiska? Ekoprofit nr 4/2000, s. 20
UMIÁSKI I: Ekologia Środowisko Przyroda. Wyd. Szkoln. i Pedag., Warszawa 1995, ss. 416
WOLSKA-KOTAÁSKA CZ.: Ekologiczna ocena wykorzystania pyłów krzemionkowych w budownictwie (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 253-260
WIATR I.: Inżynieria ekologiczna. Polskie Tow. Inż. Ekol., Warszawa-Lublin 1955, ss. 185
WIERZCHOWSKI W., SZAFRANKO E.: Rola uczestników procesu inwestycyjnego w ochronie środowiska (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 33-40
ZAŁUSKI J.: Zadania administracji samorządowej w kształtowaniu wpływu budownictwa na ochronę środowiska (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 25-32
ŻELAZNY H.: Pole zadań budownictwa w ochronie środowiska poprzez realizację specjalistycznych inwestycji (w:) "Ekologia a budownictwo" XI Ogólnopolska Interdyscyplinarna Konf. Nauk.-Techn. Bielsko-Biała, 14-16.10.1999, s. 167-174