Andrzej Wójcik (40), absolwent Politechniki Warszawskiej, uznany specjalista i publicysta w tematyce systemów zagrożeń, szczególnie w projektowaniu, kosztorysowaniu, analizie rynku. Ukończył studia podyplomowe związane z tematyką bezpieczeństwa i techniką alarmowania na Politechnice Warszawskiej, Szkole Głównej Handlowej, Akademii Obrony Narodowej. Doktorant Akademii Obrony Narodowej. Rzeczoznawca ds. systemów alarmowych. Wiceprezes Zarządu firmy effeff-Efecta Polska sp. z o.o. Marek Siedlecki (48), technik elektronik, specjalista ds.zabezpieczeń. Pracownik firmy effeff-Efecta Polska sp. z o.o.

We współczesnym budownictwie stosowanie elektrozaczepów jest powszechne.
Zdalna kontrola otwierania drzwi zapewnia wygodę i bezpieczeństwo. Oferta rynkowa
elektrozaczepów jest tak różnorodna, że można dobrać odpowiedni typ praktycznie do
każdego zamka, każdego rodzaju drzwi. Elektrozaczep jest często urządzeniem
dodatkowym, stosowanym jednocześnie z zamkiem mechanicznym. Dzięki temu drzwi można
otwierać zarówno za pomocą klucza, jak i sterowania elektronicznego (elektrycznego).

Przegląd typów elektrozaczepów jest przydatny w praktyce, np. przy projektowaniu w
systemów kontroli dostępu. Pozwala na uniknięcie błędów przy ich doborze w
zależności od wymagań funkcjonalnych i użytkowych.

Działanie elektrozaczepów

Zasady działania i stosowania elektrozaczepów zilustrowano na przykładzie wyrobów
firmy effeff, która w podstawowym asortymencie produkcyjnym posiada ponad 800 modeli tych
urządzeń. Elektrozaczepy pod względem działania podzielono na trzy grupy:
- elektrozaczepy otwarte pod napięciem,
- elektrozaczepy z aretowaniem (blokowanie w pozycji otwarty),
- elektrozaczepy otwarte bez napięcia.

Elektrozaczepy otwarte pod napięciem

Elektrozaczepy te, tzw. typoszeregu 1 (wg effeff – modele 14, 17, 19 itd.), są wersją
standardową. Drzwi mogą być otwarte tylko podczas przepływu prądu przez uzwojenie
elektrozaczepu. Przy zasilaniu prądem przemiennym, gdy elektrozaczep jest zwolniony,
słychać charakterystyczne brzęczenie.
Elektrozaczepy tego rodzaju są wykonywane na napięcie 8-12 V AC/DC (prąd przemienny lub
stały) z chwilowym podawaniem napięcia. Przewidziane są również wersje na inne
wartości napięć.

Elektrozaczep model 14

Elektrozaczepy z aretowaniem

Elektrozaczepy aretowane, typoszeregu 2 (modele: 24, 27, 29 itd.), z reguły są
rozpoznawane po wystającym w środku zapadki okrągłym kołku, który steruje
aretowaniem. Aretowanie oznacza, że impuls prądu odryglowuje elektrozaczep; w takim
stanie pozostaje do chwili otwarcia drzwi, czyli także po zakończeniu zasilania
uzwojenia elektrozaczepu.

Elektrozaczep model 24
Nominalne napięcie: 8-12 V AC/DC; przewidziane są również inne wartości napięć.

Elektrozaczepy otwarte bez napięcia

Są to elektrozaczepy typoszeregu 3 (modele 34, 37, 341 itd.). Elektrozaczepy tego typu
są zalecane do ryglowania drzwi ewakuacyjnych. Elektrozaczep jest zaryglowany, dopóki do
uzwojenia jest przyłożone napięcie zasilające i przepływa prąd. Jeśli przepływ
prądu zostanie przerwany lub zaniknie w wyniku zakłócenia, zapadka elektrozaczepu
będzie ruchoma. Oznacza to, że elektrozaczep nie będzie blokował drzwi i pozostaną
one otwarte. Nominalne napięcie elektrozaczepów otwartych bez napięcia wynosi 24 V DC.
Możliwe są inne wersje, ale w zasadzie na prąd stały.
Elektrozaczepy otwarte bez napięcia stosuje się głównie tam, gdzie ważne jest, aby w
razie zakłócenia, w wyniku którego zanika napięcie, drzwi były łatwe do otwarcia.

Wykonanie i montaż elektrozaczepów
Elektrozaczepy przestawne justowane

Wykonanie fix. Otwory na wkręty w blasze czołowej elektrozaczepu są owalnie
nafrezowane, co umożliwia przesuwanie obudowy w płaszczyźnie poziomej w granicach 4 mm.
Pionowe bruzdy, nacięte na stykających się powierzchniach blachy oraz elektrozamka,
pozwalają na dopasowanie obudowy do zapadki zamka i zablokowanie w tym położeniu.
Dopasowywanie do konkretnych drzwi następuje przez przesuwanie całego elektrozaczepu,
czyli obudowy. Wycięcia w ościeżnicy muszą być odpowiednio większe, aby obudowę
elektrozaczepu można było przestawić także w poziomie.
Wykonanie fafix. Elektrozaczep z ustawialną i dającą się blokować zapadką. Zapadka
jest dwudzielna. Jej górna część jest umocowana dwoma wkrętami, które pasują do
wydłużonych otworów. Ta górna część zapadki może być przestawiana w poziomie w
granicach 4 mm i dopasowana do zapadki zamka mechanicznego. Przestawianie umożliwia
regulację w stosunku do zapadki zamka także w miejscach, w których dostęp do regulacji
jest trudny. Raz wbudowana obudowa elektrozaczepu nie musi zmieniać swego położenia w
ościeżnicy, ponieważ regulacje są dokonywane przez przesuwanie zapadki.

Odryglowywanie mechaniczne

Dodatkowe oznaczenie E. Odryglowywanie mechaniczne umożliwia wyłączenie działania
elektrozaczepu na pewien czas. Elektrozaczepy tego typu są wyposażone w dźwigienkę na
zapadce, sterującą tą funkcją. Ustawienie dźwigienki w odpowiednim położeniu trwale
odryglowuje elektrozaczep; zapadka jest ruchoma i drzwi mogą być otwierane w dowolnej
chwili. Możliwy jest swobodny ruch osób przez drzwi. Ustawienie dźwigienki w
przeciwstawnym położeniu przywraca elektrozaczepowi jego normalne działanie – ponowne
zablokowanie drzwi.

Odryglowywanie elektryczne

Dodatkowe oznaczenie eE. Przy elektrycznym sterowaniu elektrozaczep jest trwale
odryglowany, zapadka pozostaje ruchoma i można przechodzić przez drzwi. Trwałe
odryglowanie elektryczne można wykonać tylko przy zasilaniu prądem stałym. Do
sterowania takich elektrozaczepów wymagany jest specjalny sterownik. W sterownik
wbudowany jest prostownik, który przełącza zasilanie stałoprądowe na zmiennoprądowe.

W położeniu przełącznika drzwi zamknięte zasilanie elektrozaczepu jest przełączane
na napięcie przemienne. Wówczas działają przyciski zdalnego otwierania w mieszkaniach.
Jest to normalna pozycja, w której elektrozaczep pozostaje zamknięty. Otwieranie
umożliwia przycisk znajdujący się w mieszkaniu.
Oprócz ręcznej obsługi za pomocą sterownika, można również używać sterowania
automatycznego, np. za pomocą timera. Również i w tym wypadku konieczny jest specjalny
przełącznik z prostownikiem, umożliwiającym przełączanie zasilania
stało/przemiennoprądowego. Odpowiednio do nastawionych czasów przełączania na
timerze, elektrozaczep jest trwale odryglowywany prądem stałym. Oprócz tego w
nastawionym czasie możliwa jest normalna praca elektrozaczepu, tzn. zwalnianie go
przyciskiem z mieszkania. W tym wypadku jest to praca pod napięciem przemiennym.

Elektrozaczepy z meldunkiem zwrotnym

Dodatkowe oznaczenie RR. Elektrozaczepy można wyposażyć w mikrowyłącznik
reagujący na położenia drzwi otwarte lub drzwi zamknięte. Mikrowyłącznik jest
sprzężony z dźwigienką w zapadce elektrozaczepu. Po zamknięciu drzwi zapadka zamka
naciska na dźwignię zapadki elektrozaczepu uruchamiając przycisk sygnalizujący
faktyczne zamknięcie drzwi. Za pomocą mikrowyłącznika można skontrolować położenie
drzwi. Jeśli z elektrozaczepem współpracuje lampka kontrolna wskazująca stan drzwi,
zapalenie się lampki oznacza otwarte drzwi. Oczywiście można też wskazać optycznie
oba stany drzwi zamknięte/otwarte. Powiadomienie zwrotne może również spełniać
funkcje specjalne, np. sterować śluzą lub zostać wykorzystane np. do systemów
zabezpieczeń.

Dobór elektrozaczepów

Przy doborze elektrozaczepu należy kierować się następującymi kryteriami:
1) działaniem elektrozaczepu, np. z mechanicznym odryglowywaniem, aretowaniem lub w
wersji otwarty bez napięcia,
2) konstrukcją ościeżnicy, w którą będzie wbudowany elektrozaczep.
Elektrozaczepy standardowe (np. modele 14, 17) są wyposażone w płaską blachę z
wycięciem na rygiel dopasowany do zamka do pokoju lub budynku. Z reguły mogą
współpracować zarówno z zamkiem lewym, jak i prawym (wg norm DIN). Znakomicie nadają
się do stosowania do drzwi wejściowych, a także do różnych rodzajów profilów
metalowych i z tworzywa sztucznego.
Niewątpliwie najbardziej eleganckim rozwiązaniem jest wbudowanie blach elektrozaczepów
w ościeżnicę; możliwy jest również montaż na zewnątrz (nakładanie).

Elektrozaczepy z blachą kątową

Ten typ elektrozaczepów (np. modele effff 14 iW, 17 iW) jest zalecany do drzwi
przylgowych, drewnianych. Dzięki odpowiedniemu kształtowi i wielu punktom mocowania
solidna konstrukcja blachy zapewnia stabilność także dla wąskich i bardzo wąskich
ościeżnic. Wszystkie niepożądane rysy i ubytki ościeżnicy powstałe podczas
przygotowywania wycięcia można zakryć blachą. Przy stosowaniu elektrozaczepów z
blachą kątową należy określić, czy drzwi są lewe czy prawe.
Użycie elektrozaczepu wersji fafix ma tę zaletę, że już wbudowany elektrozaczep
można wyjustować względem zapadki zamka. Istnieje także możliwość justowania blachy
rozciągającej się lub kurczącej pod wpływem różnic temperatur.

Elektrozaczep
model 17iwradl

Elektrozaczepy o szczególnie płaskiej konstrukcji
Elektrozaczepy te zostały skonstruowane do profilów ciepłoszczelnych. Od wykonań
standardowych różnią się zmniejszoną szerokością obudowy. Elektrozaczep standard =
21-23 mm; specjalny = 16,5 mm.
W profile ciepłoszczelne można również wbudowywać elektrozaczepy standardowe. Trzeba
jednak usunąć warstwę izolacyjną, co oznacza utratę właściwości izolacyjnych w
okolicy zamontowanego elektrozaczepu, a więc powstanie mostka cieplnego. W konsekwencji
po wewnętrznej stronie drzwi pojawia się rosa.
W wypadku stosowania elektrozaczepów wąskich usuwanie warstwy izolacyjnej nie jest
konieczne. Te elektrozaczepy nadają się także do innych zastosowań i odznaczają się
zaletami, które pozwalają na stosowanie do wąskich profilów.
Elektrozaczepy typu kL (np. modele 14 kL, 17 kL) są wyposażone w krótką blachę
płaską, bez wycięcia na rygiel. Stosowane są zwykle do profilów metalowych
wymagających oddzielnego podcięcia na rygiel. Krótka blacha maskuje tylko sam
elektrozaczep.

Wymienne blachy elektrozaczepów

Do drzwi, w których elektrozaczep jest przewidziany do wbudowania w fazie wykańczania
obiektu, można wmontować oryginalną blachę elektrozaczepu. Blacha ta może być
wyposażona w tzw. element zastępczy, który pełni funkcję ryglowania. Element ten
można później wymontować i zastąpić właściwym elektrozaczepem. Elementy zastępcze
zawsze są wyposażane w przestawianą, justowaną zapadkę fafix.
Blachy wymienne stosuje się również wtedy, gdy nie przewiduje się zastosowania
elektrozaczepu, a blacha służy jako czysto mechaniczny zaczep.

Różne warianty stosowania (montażu) elektrozaczepów
Elektrozaczepy wodoodporne wpuszczane

Elektrozaczepy te przewidziano do zastosowań na wolnym powietrzu, np. do drzwi
ogrodowych. Standardowe elektrozaczepy mogą w tych warunkach źle znosić zawilgocenia.
Elektrozaczepy wodoodporne są wyposażone w gumową uszczelkę, znajdującą się między
pokrywą a obudową, oraz z tyłu zapadki w warstwę ochron ną. Pokrywa, blacha
elektrozaczepu i detale wewnętrzne są pokryte warstwą cynku zabezpieczającą przed
rdzą. Odpowiednia obudowa z klamrami ułatwia montaż w murowanym słupku. Wycięcie na
zapadkę zasłaniają wyłamywane zaślepki, znajdujące się po obu stronach obudowy -
dla drzwi lewych i prawych.

Elektrozaczep
model 12wd kabl

Elektrozaczepy do drzwi całoszklanych

Elektrozaczepy te są wyposażone w specjalną zapadkę do ryglowania drzwi
całoszklanych, w których nie ma zainstalowanego zamka. Zapadka w kształcie litery U z
elementem trzymającym blokuje skrzydło drzwi. Przy otwieraniu drzwi zapadka obraca się
i pozostaje otwarta nie zatrzaskując się, jak w zwykłym elektrozaczepie. Przy zamykaniu
skrzydło drzwi uderza w element trzymający, obraca zapadkę i elektrozaczep blokuje
się.
Elektrozaczepy do drzwi całoszklanych są dostarczane w wersjach: zamknięte bez
napięcia i otwarte bez napięcia. Istotne jest określenie, który z wariantów powinien
być wbudowany. Przy użyciu modelu zamkniętego bez napięcia, w wypadku awarii
zasilania, drzwi są zablokowane bez możliwości mechanicznego otwarcia. Przy użyciu
modelu otwartego bez napięcia, jest oczywiste, że drzwi w razie zakłócenia nie będą
zablokowane. Oznacza to, że przerwanie lub zakłócenie dopływu prądu do elektrozaczepu
spowoduje ruchomość zapadki. Uniknie się przez to przypadkowego zablokowania osób w
pomieszczeniu.
Elektrozaczepy do drzwi całoszklanych są zaprojektowane do wszystkich grubości szkła.
Przy zamawianiu należy więc określić grubość tafli szklanej. Zwykle grubość szkła
wynosi 10 lub 12 mm. Wykonania specjalne możliwe są do 15 mm. Elektrozaczepy do drzwi
całoszklanych mogą być zaprojektowane w wersji specjalnej, z możliwością
odryglowywania za pomocą klucza. Tego typu elektrozaczepy nie nadają się do drzwi
wahadłowych.

height=”235″>Elektrozaczep model 9114vgl

Elektrozaczepy do celów specjalnych
Elektrozaczepy nakładane do zamków mocowanych śrubami

Firma effeff oferuje różne konstrukcje w zależności od wymiarów stosowanego zamka.
Dostępne są wykonania otwarte oraz zamknięte pod napięciem.

Elektrozaczepy do drzwi wahadłowych

Elektrozaczepy te (np. model 810) nadają się szczególnie do drzwi wahadłowych.
Składają się z części elektrycznej i mechanicznej. Część mechaniczna musi zostać
wbudowana w skrzydło drzwi (co wyklucza zastosowanie do drzwi całoszklanych). Dostępne
są różne konstrukcje w zależności od sytuacji montażowej.

Elektrozaczepy do drzwi przesuwnych

Elektrozaczepy (np. model 1112) do drzwi przesuwnych współpracują ze specjalnymi
zamkami z podnoszoną zapadką w kształcie haka. Dostępne w handlu zamki z taką
zapadką mogą być użyte tylko wtedy, gdy punkt obrotu leży głęboko i kształt haka
zapadki pasuje do elektrozaczepu. Dostępne są wykonania otwarte oraz zamknięte pod
napięciem.
Zamek współpracujący z elektrozaczepem model 1112

Elektrozaczepy do zamków ryglowych

Elektrozaczepy te nie wymagają zapadki zamka jako elementu współpracującego, są
bowiem przystosowane pod rygiel zamka. Działanie jest podobne, jak elektrozaczepów do
drzwi całoszklanych.

Elektrozaczepy wzmocnione

Elektrozaczepy wzmocnione działają podobnie jak standardowe, mają jednak zwiększoną
odporność mechaniczną. Odporność na próby sforsowania dochodzi tu czasami do 15 000
N (statycznie). Elektrozaczepy wzmocnione nadają się przede wszystkim do zabezpieczeń w
bankach, kasach oszczędności, szpitalach, sądownictwie, przemyśle itp.
Tego typu elektrozaczepy są oferowane bez mechanicznego odryglowywania oraz bez
aretowania, gdyż obie funkcje nie spełniają wymagań bezpieczeństwa. Elektrozaczepy
wzmocnione mogą być wyposażone we wzmocnione blachy, np. blachy kątowe o długości
600 mm. Do ciężkich i najcięższych drzwi są to elektrozaczepy wtykowe w wykonaniu
ciężkim, specjalnie przystosowane do zapadkowych zamków więziennych, ale nadające
się także np. do wielkich bram fabrycznych,

Elekrozacztep model 141dlkl

bram zewnętrznych, elektrowni itp. Dzięki dużej głębokości zamknięcia zapadki
zamka, w zapadce elektrozaczepu można kompensować bardzo duże wydłużenia cieplne,
które mogą wystąpić przede wszystkim w dużych bramach zewnętrznych.