Ocieplanie ścian przy
wykorzystaniu systemów BSO jest obecnie jedną z częściej stosowanych
technik budowlanych zarówno w współcześnie wznoszonych budynkach, jak i
istniejących, podawanych modernizacji. Systemy ocieplania bezspoinowego
są stosowane w kraju od wielu lat, cieszą się opinią sprawdzonego i
skutecznego rozwiązania technicznego, a na rynku działa wielu
doświadczonych wykonawców.

Metoda lekka mokra ocieplania ścian budynku polega na wykonaniu zewnętrznej warstwy przegrody składającej się kolejno z:

• płyt izolacji cieplnej przymocowanych do podłoża przy użyciu masy
  (zaprawy) klejącej i dodatkowo łączników mechanicznych, z elementami
  uzupełniającymi np. kształtownikami krawędziowymi,
• warstwy zbrojonej, z masy (zaprawy) klejącej z wtopioną siatką zbrojącą,
• wyprawy tynkarskiej na warstwie zbrojonej, wykonanej z zaprawy
  mineralnej lub masy: polimerowej lub krzemianowej (silikatowej) lub
  silikonowej.

Używa się również innych nazw tego sposobu ocieplania przegród takich jak:

• bezspoinowy system ocieplania (BSO), wg instrukcji nr 334 Instytutu Techniki Budowlanej z 2002 r.,
• złożony system izolacji cieplnej z wyprawami tynkarskimi lub
  zewnętrzny zespolony system ocieplania (ETICS) wg określeń używanych w
  tłumaczeniach dokumentów europejskich (wytycznych do europejskich
  aprobat technicznych i norm)

.

W przypadku modernizacji budynków z masywnymi ścianami o
ustabilizowanej wilgotności (z jakimi mamy najczęściej do czynienia w
praktyce) zastosowanie zewnętrznej warstwy izolacji cieplnej zawsze
powoduje polepszenie ich stanu cieplnego i wilgotnościowego, a także
zmniejsza ryzyko wgłębnej oraz powierzchniowej kondensacji pary wodnej.
Inne zjawiska takie jak: wysychanie przegród z zawilgocenia powstałego
w czasie “mokrych” prac budowlanych, okresowa wgłębna kondensacja pary
wodnej, odpływ pary wodnej z wnętrza budynku przez przegrody
zewnętrzne, nazywane “oddychaniem ścian”, w wymienionym rodzaju
przegród budowlanych z dodatkową izolacją cieplną na ogół nie wiążą się
z występowaniem wad.

Trwałość omawianych systemów ociepleniowych ocenia się na co
najmniej 30 lat, przy założeniu, ze prowadzone są okresowe konserwacje
wyprawy tynkarskiej. Przy prawidłowym wykonaniu i przyjęciu dobrych
rozwiązań technicznych systemu BSO w węzłach konstrukcyjnych, umożliwia
on uzyskanie znacznej izolacyjności cieplnej ścian.

Niestety czasami ujawniają się wady w warstwie ocieplenia, których przyczyny mogą leżeć w nieprawidłowościach:

• na etapie projektowania,
• wykonawstwa prac ociepleniowych,
• użytkowania budynku.

Projekt

W rozpatrywanych przypadkach, częstym zarzutem stawianym
dokumentacji projektowej ocieplenia ścian, która powinna zawierać opis
rodzaju, zakresu i sposobu wykonania poszczególnych prac ze wskazaniem
nadających się do zastosowania wyrobów budowlanych jest jej
niekompletność. Najczęściej wymienia się następujące braki:

• niedostatecznie precyzyjne wskazanie systemu ociepleniowego (zestawu wyrobów) do zastosowania w danym budynku,
• nie podanie wymagań w odniesieniu do jakości podłoża, a w przypadku
  ocieplania budynków istniejących – oceny jego stanu i zaleceń wykonania
  ewentualnych prac naprawczych,
• nie podanie zaleceń dotyczących sposobu zabezpieczenia materiałów
  przed wpływem środowiska (temperatury, nasłonecznienia, wiatru, opadów
  atmosferycznych) w trakcie wykonywania ocieplenia, szczególnie izolacji
  cieplnej,
• nie określenie miejsc ewentualnych przerw technologicznych w
  trakcie wykonywania wyprawy tynkarskiej i warstwy zbrojonej ocieplenia,
• nie określenie rodzaju, liczby i rozmieszczenia łączników mechanicznych oraz sposobu klejenia izolacji do podłoża,
• nie zamieszczenie rysunków technicznych detali połączeń warstwy
  ocieplenia z ościeżnicami okien i drzwi, parapetami, ze wskazaniem
  sposobu zapewnienia wymaganej szczelności połączeń na przenikanie
  powietrza i wody opadowej,
• nie zamieszczenie rysunków technicznych detali określających sposób
  wykonania zewnętrznych krawędzi warstwy ocieplenia: przy cokole, górnej
  krawędzi izolacji cieplnej – połączenie z obróbkami blacharskimi
  ścianek attykowych, gzymsem, ewentualnych bocznych krawędzi, jeśli
  ocieplenie nie obejmuje całej powierzchni obudowy,
• nie określenie sposobu wykonania dylatacji, montażu szyldów,
  bilbordów, anten (najlepiej za pomocą specjalnych łączników
  mechanicznych z izolacją cieplną),
• nie dobranie rodzaju wyprawy tynkarskiej, faktury, koloru do warunków środowiskowych,
• nie zaprojektowanie tam gdzie jest to konieczne dodatkowych
  zabezpieczeń warstwy ocieplającej w pasie najniższej kondygnacji, np.
  zalecenie zastosowania wyrobów dostosowanych do większego obciążenia i
  zawilgocenia, dodatkowego zbrojenia, ewentualnego pokrycia środkiem
  typu „anty-graffiti”,
• nie podanie zaleceń eksploatacyjnych, dotyczących konserwacji warstwy ocieplającej.

Wykonawstwo

W wykonaniu ocieplenia omawianą metodą stwierdza się czasami następujące nieprawidłowości:

1. Zastosowanie systemów ocieplania na niewłaściwie przygotowanym
podłożu do zamocowania izolacji cieplnej, które stanowi zewnętrzna
powierzchnia obudowy wraz z warstwą przypowierzchniową, a w przypadku
mocowania łącznikami mechanicznymi, także warstwa ściany o wymaganej
głębokości zakotwienia. Podłoże powinno spełniać następujące warunki:

• być odpowiednio nośne – o wytrzymałości na odrywanie nie mniejszej
  niż 0,08 MPa, (określonej metodą „pull off” lub za pomocą testu
  odrywania próbnie zamontowanej płyty izolacji cieplnej), oczyszczone z
  pyłu, nie trzymających się podłoża powłok malarskich lub
  cienkowarstwowych wypraw tynkarskich oraz zagruntowane – kiedy jest to
  konieczne;
• być odpowiednio płaskie – dopuszcza się odchylenia od płaszczyzny
  od + 2 mm do – 4 mm, ewentualne lokalne nierówności powinny być
  usunięte przez zeszlifowanie oraz wykonanie szpachlowania lub warstwy
  wyrównawczej;
• być odpowiednio czyste – wszelkie zatłuszczenia, wykwity, mleczko
  cementowe, resztki szalunkowych środków antyadhezyjnych i inne
  zabrudzenia, pył, zanieczyszczenia biologiczne oraz znajdujące się w
  podłożu materiały, które mogą zmniejszyć przyczepność lub wejść w
  reakcję chemiczną z materiałami systemu ocieplenia, powinny być
  oczyszczone mechanicznie lub zmyte pod dopuszczalnym ciśnieniem wodą (z
  ewentualnym zastosowaniem odpowiednich środków chemicznych);
• być odpowiednio mało wilgotne – wyschnięte po ww. oczyszczaniu,
  wolne od ewentualnego podciągania kapilarnego lub nadmiernego
  zawilgocenia budowlanego.

2. Wykonanie warstwy ocieplenia w czasie niesprzyjających warunków
pogodowych – przyjmuje się, że prace ociepleniowe powinny być
prowadzone w czasie:

• niewystępowania opadów atmosferycznych,
  kiedy nie jest spodziewany spadek temperatury poniżej 0ºC w ciągu doby,
• w zakresie temperatury powietrza od 5ºC do 25ºC,
• przy osłonięciu ocieplenia przed działaniem słońca i wiatru.
  Przerwy technologiczne powinny być zaplanowane, w trakcie ich trwania
  należy zadbać o zabezpieczenie ocieplenia przed wymienionymi wpływami
  środowiskowymi.

3. Niewłaściwe wykończanie krawędzi warstwy ocieplającej -
krawędzie: dolna i ewentualne boczne, w przypadku gdy warstwa izolacji
cieplnej nie występuje na całej powierzchni obudowy (np. w przypadku
ocieplenia tylko ścian szczytowych) powinny być zabezpieczone
odpowiednimi kształtownikami lub zbrojoną wyprawą tynkarską. Górna
krawędź warstwy ocieplającej powinna być odpowiednio osłonięta gzymsem,
okapem lub w przypadku ścianki attykowej obróbką blacharską. Połączenie
górnej krawędzi izolacji cieplnej z obróbką powinno być elastyczne i
wodoszczelne, dzięki zastosowaniu odpowiedniego materiału lub taśmy
uszczelniającej.

4. Niewłaściwe wykonanie połączeń ocieplenia z ościeżnicami okien i
drzwi, które powinno być: elastyczne, wodoszczelne i odpowiednio
szczelne na przenikanie powietrza. Konieczne jest stosowanie taśm,
materiałów uszczelniających lub specjalne kształtowników systemowych.
Przy niewłaściwym wykonaniu np. połączenia w podokienniku, staje się
możliwe intensywne wentylowanie powietrzem zewnętrznym przestrzeni pod
parapetem zewnętrznym i pod progiem okna, przez co znacząco wzrasta
podatność na powierzchniową kondensację pary wodnej po stronie
wewnętrznej obudowy.

5. Nieprawidłowe przyklejanie płyt styropianowych – ponieważ podłoże
zazwyczaj nie jest wystarczająco równe by zastosować równomierne
nałożenie zaprawy pacą zębatą, płyty izolacji cieplnej powinny być
mocowane przez nałożenie masy klejącej wzdłuż krawędzi płyty na
szerokości co najmniej 3 cm, a na pozostałej powierzchni plackami, tak
aby łącznie masa klejąca pokrywała ponad 40 % powierzchni.
Niedostateczne przyklejenie płyt może być przyczyną oderwania
ocieplenia od ściany. Płyty powinny być układane mijankowo tak aby nie
występowały spoiny krzyżowe. Płyty z wełny mineralnej powinny na całej
powierzchni mieć warstwę kleju i przylegać do podłoża.

6. Nie układanie płyt krawędziami na styk – szczeliny między płytami
nie powinny być większe niż to wynika z dopuszczalnych tolerancji
wymiarowych płyt. Ewentualne niemożliwe do uniknięcia większe szczeliny
powinny być wypełnione klinowymi wycinkami z zastosowanej izolacji
cieplnej (do wypełnienia szczelin nie należy używać zaprawy).

7. Niewłaściwe mocowanie łącznikami mechanicznymi – w przypadku
zastosowania łączników mechanicznych należy zapewnić aby ich liczba,
rozmieszczenie, rodzaj, głębokość zakotwienia były zgodne z ustaleniami
podanymi w projekcie, wynikającymi z oceny: obciążenia warstwy
ocieplenia w konkretnym budynku, rodzaju podłoża do którego mocowana
jest ta warstwa oraz zastosowanego rodzaju izolacji cieplnej. Brak
wymaganego mocowania łącznikami lub mocowanie niewłaściwe polegające
np. na przypadkowym rozmieszczeniu łączników, zbyt małym ich
zakotwieniu w podłożu, użyciu niedopuszczonych do stosowania wyrobów
może być przyczyną awaryjnej pracy warstwy ocieplenia w budynku.

8. Niewłaściwe wykonanie warstwy zbrojonej – siatka zbrojąca powinna
być zakryta zaprawą, tak aby była całkowicie niewidoczna na powierzchni
warstwy zbrojonej. Należy układać ją z zakładami nie mniejszymi niż 10
cm gwarantującymi ciągłość zbrojenia. Naroża otworów okien i drzwi
powinny być dodatkowo zbrojone siatką ułożoną pod kątem 45 stopni, w
celu zorientowania zbrojenia względem lokalnego układu naprężeń
głównych. Podwójnego zbrojenia może wymagać ocieplenie w pasie
najniższej kondygnacji nadziemnej, w celu zwiększenia jej odporności na
przypadkowe uszkodzenia. Zastosowanie siatki niezgodnie z podanymi
zasadami (np. układanie siatki zbrojącej na styk lub z zbyt małym
zakładem) może być przyczyną pojawienia się widocznych uszkodzeń w
postaci wielu rys w warstwie zbrojonej i wyprawie tynkarskiej.

9. Niewłaściwe mocowanie rynien, rur spustowych, szyldów, reklam
przez warstwę ocieplenia, polegające na znaczącym naruszeniu warstwy
izolacji cieplnej (mostki cieplne). Przez warstwę izolacji cieplnej
powinny przechodzić jedynie łączniki mechaniczne tworzące niewielkie
punktowe mostki cieplne (najlepiej łączniki z mniej przewodzącej ciepło
stali nierdzewnej).

10. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów nie należących do
danego systemu lub niestosowanie się do wytycznych wykonawczych
producenta systemu BSO.

Użytkowanie

Często spotykaną nieprawidłowością jest brak przeglądów i
konserwacji wyprawy zewnętrznej. Przyjmuje się, że trwałość wyprawy
tynkarskiej powinna być nie mniejsza niż 5 lat. Po tym czasie mogą
pojawić się widoczne rysy i odpryski. Możliwe są również niewielkie
zmiany w kolorze. Szpachlowanie rys, uzupełnianie ubytków i naprawa
uszkodzeń mechanicznych zabezpiecza warstwy ocieplenia przed dalszą
degradacją.

Uwagi dotyczące ocieplania ścian

Zdarza się, że zastrzeżenia może budzić także sama koncepcja ocieplenia
obudowy. Zastosowanie systemu bezspoinowego we współcześnie wznoszonych
budynkach lub istniejących poddawanych modernizacji umożliwia wykonanie
na całej powierzchni obudowy ciągłej warstwy izolacji cieplnej o
jednakowej grubości. Wyjątkiem są miejsca takie jak np. wspornikowe
płyty balkonowe i ościeża otworów okiennych, w których musi być
zastosowana izolacja cieplna o mniejszej grubości, zwykle nie większej
niż 4 cm. Aby uzyskać większy opór cieplny takiej warstwy można
zastosować materiał o nieco niższej wartości współczynnika przewodzenia
ciepła. Spotyka się przypadki pozostawiania ww. miejsc bez ocieplenia
(zwłaszcza górnej powierzchni płyt balkonowych), co prowadzi do
znacznych lokalnych strat ciepła i obniżenia temperatury wewnętrznej
powierzchni obudowy, a przez to zwiększenia ryzyka występowania
powierzchniowej kondensacji pary wodnej i rozwoju zagrzybienia.

Ze względu na konieczność zastosowania odpowiedniego progu drzwi
balkonowych ocieplanie górnej powierzchni płyty balkonowej może być w
praktyce dosyć kłopotliwe. Alternatywą jest stosowanie w nowych
budynkach połączenia płyty balkonowej ze stropową za pomocą łączników
zbrojenia z izolacją cieplną.

Wyrób ten służy do wykonywania konstrukcyjnych połączeń elementów
żelbetowych (lub metalowych): płyt, ścian lub belek, w których:

• łączone elementy żelbetowe są rozdzielone izolacją cieplną ze styropianu lub wełny mineralnej,
• przez izolację cieplną przechodzą pręty zbrojenia (lub łączniki
  mechaniczne) wykonane ze stali nierdzewnej lub „zwykłej” stali w
  tulejach ze stali nierdzewnej.

Podstawową korzyść z zastosowania tego rozwiązania stanowi możliwość
poprowadzenia izolacji cieplnej „najkrótszą” drogą po powierzchni
obudowy, co znacznie redukuje mostek cieplny w tym miejscu.

W istniejących budynkach możliwe jest zastąpienie płyt wspornikowych
balkonami dostawianymi opartymi na własnej konstrukcji (rozwiązanie
często stosowane np. w Niemczech).

W istniejących budynkach stwierdza się również przypadki wykonywania ociepleń na części powierzchni ścian np.:

• stosowania ocieplenia ścian tylko do poziomu cokołu pomimo, że w przyziemiu znajdują się użytkowe pomieszczenia,
• stosowania ocieplenia na niewielkich częściach ścian np. tylko cokołu lub tylko na niektórych kondygnacjach.

Wzdłuż krawędzi takiego fragmentarycznego ocieplenia występują
mostki cieplne zmniejszające lokalnie efektywność ocieplenia. Często
ocieplanie etapami wynika z możliwości finansowych funduszu remontowego
danej nieruchomości. Warto pamiętać, że przedsięwzięcia remontowe
odpowiednio poprawiające charakterystykę energetyczną budynku mogą
liczyć na pomoc finansowaną ze środków publicznych.